MEKANİK TESİSAT BORULARI (Siyah Dikişli Boru)
Mekanik Tesisat Boruları, fabrikamızda siyah dikişli boru olarak üretilmekte olup, binalarda ve endüstriyel tesislerde kullanılan mekanik tesisat borularıdır.
Mekanik tesisat boruları neleri kapsar:
Isıtma Sistemi : Yapının ısınmasını sağlayan tesisat sistemlerini kapsar. Isıtma kazanları veya diğer ısıtma donanımları ayrıca radyatör, fan-coil, konvektörleri kapsar. Mekanik tesisat Siyah Dikişli boruları, sıcak su akışını kontrol etmek için kullanılır.
Soğutma Sistemi : Yapının sıcak dönemlerde soğutulmasını sağlayan sistemlerini kapsar. Akışkan soğutucu (chiller), klima cihazı vs. ve Fan coil, klima cihazlarını kapsar. Soğutulmuş akışkanın borular vasıtasıyla nihai soğutucu cihazlara ulaştırmak yoluyla klima tesisat işlemi yapılır. Mekanik tesisat Siyah Dikişli boruları, soğuk su akışını kontrol etmek için kullanılır.
Havalandırma Sistemi : Yapı içerisindeki havanın taze ve temiz olarak tutularak canlıların konfor içerisinde yaşamını teminine yönelik temiz hava temini ve kirli havanın dışarı atılmasını sağlayan ekipmanları kapsar. Havalandırma sistemi içerisinde havalandırma kanalları (emiş-üfleme), klima santralleri, fanlar ve menfezler yer alıyor.
Temiz Su Sistemi : Yapı içerisinde su ile ilgili ihtiyaçların konforlu olarak teminini sağlar. Yapıların içerisinde bulunan Pompalar, hidroforlar, su depoları aynı zamanda su arıtma ve su yumuşatma sistemleridir. Kullanım suyu ve içme suyu sistemlerini kapsar.
Atık Su Sistemi : Yapıda oluşan atık suların güvenli, konforlu bir şekilde binanın dışına, ana atık su sistemine ulaştırılmasını sağlar. Binanın kanalizasyon ve su giderleri ile ilgilidir. Mekanik tesisat Siyah Dikişli boruları, atık suyun tahliyesi için de kullanılabilir.
Sıcak Su Sistemi : Temizlikte, yıkanmada ve muhtelif ihtiyaçlar için gerekli olan sıcak suyun üretilmesini sağlar. Doğalgaz, kömür mazot gibi sıcak su üretme sistemlerini kapsıyor. Mekanik tesisat siyah dikişli borularımız sıcak su sistemlerin de kullanılabilir.
Yangın Söndürme Sistemi : Yangından korunma sistemleri; olası yangın anında insan sağlığına ve eşyalara zarar gelmeden yangını söndürmek amacıyla yapılan tesisat ve sistemlerdir. Binalarda yangın tesisatı: söndürme sistemleri, duman tahliye sistemleri ve basınçlandırma sistemlerinden oluşmaktadır ki fabrikamızda üretilen mekanik tesisat siyah dikişli borularımız bu tür sistemler için uygundur.
Yukarıdakilerin haricinde şunlarda mekanik tesisat grubunda sayılabilir. Doğalgaz Tesisatı, Basınçlı Hava Tesisatı, Buhar Tesisatı, Kızgın Su Tesisatı, Kızgın Yağ Tesisatı, Havuz Tesisatı, Güneş Enerjisi Tesisatı, Mutfak ve Çamaşırhane Tesisatı, Medikal Gaz Tesisatı
Mekanik Tesisat Boru Cinsleri:
- Bina mekanik tesisat sistemlerinde kullanılan mekanik borular çelik borular, bakır borular ve plastik borular olarak üç gruba ayrılabilir. Türkiye'de tesisat sistemlerinde genelde çelik borular ile giderek artan oranda pazar payına sahip olmak üzere, plastik borular ve daha az oranda bakır borular kullanılmaktadır. Özayaz Boru olarak Türkiye’de ki mekanik tesisat siyah dikişli boru üreten sayılı firmalarındandır.
- Kullanım yerlerine göre gaz tesisatlarında, buhar tesisatlarında, kazanlarda, eflanjörlerde, yerden ısıtmada, yangın sistemlerinde, pis su ve temiz su sistemlerinde vb. kullanılan borular gibi sınıflara da ayrılabilir. Ancak bir grupta kullanılan bir boru cinsi basınç, sıcaklı ve korozyon dayanımı vb. uygun ise diğer alanlarda da kullanılabilmektedir. Örneğin kalorifer tesisatları ve soğuk su tesisatları gibi yerlerde basınç ve sıcaklık sınıfı uymak kaydı ile çelik, bakır ve plastik borular kullanılabilmektedir. Boru seçerken HVAC sisteminin tümü ve bazı koşullarda sistemin bölümleri, detaylı biçimde incelenmelidir. Örneğin yüksek katlı bir binada suyun statik basıncı, aşağıda katlarda yukarı katlardakinden daha yüksek olduğu için dikey bölgeler boyunca farklı cins, mukavemet veya et kalınlığında boru kullanılabilir. (Binalarda bu tür problemler daha çok zonlama ile çözülebilmekle birlikte, ilk yatırım ve işletme maliyetleri de dikkate alınarak bu şekilde de tasarım yapılabilir). Boru malzemesi seçerken aşağıdaki faktörlerin göz önüne alınmasında yarar bulunmaktadır.
1- Yönetmelik ve standart gereklilikleri
2- Borudan geçen akışkanın cinsi
3- Borudan geçen akışkanın basıncı ve sıcaklığı
4- Borunun dış ortamı
5- İlk yatırım maliyeti
6- İşletme maliyeti
Basınç ve Sıcaklık
- Uygulamada seçim için basınç ve sıcaklı sınıfı gibi parametreler dikkate alınmalıdır. Boru sistemlerinde boru armatür, flanş ve bağlantı parçalarının dayanabileceği en büyük çalışma basıncı anma basıncı olarak tanımlanmaktadır. Türkiye'de tesisat sistemlerinde borular için kullanılan anma basınçları 4-6-10-16-25-40 bardır. Ancak 25 bar ve üzeri basınçlara bina tesisat sistemlerinde nadiren rastlanır. Örneğin kalorifer sistemlerinde kullanılan boruların anma basıncı genellikle 10 bar'ı geçmez. (Çünkü bu sistemlerin basınç sınıfını borulardan ziyade radyatör ve serpantin gibi basınca daha az dayanıklı elemanlar belirlemektedir). Basınç sınıfında bir üst basınç sınıfa geçmek tesisatın ömrü ve işletme emniyeti bakımından yararlıdır, ancak bu durum ilk yatırım maliyetini önemli ölçüde artırabilmektedir. Bu nedenle basınç sınıfı uygun seçilmelidir. Ancak anma basınçları 20° C'deki akışkan için verildiğinden, buhar gibi yüksek sıcaklıklarda kullanılacak boruların anma basınçları daha yüksek seçilmelidir.
Boru et kalınlığı
- Boru seçiminde et kalınlığı en önemli parametrelerden birisidir. Et kalınlığını belirleyen temel faktörler, iç basınca bağlı çevresel gerilme ağırlık ve dış yüklere vb. bağlı uzunlamasına gerilmelerdir. Standart borular genellikle basınç ve ağırlıktan kaynaklanan gerilmeleri karşılayacak kadar et kalınlığına sahip olduğundan (veya kazan, radyatör serpantin gibi diğer ekipmanların basınç sınıflarının daha düşük olması halinde veya zonlama yapıldığında), tesisat uygulamaları için nadiren ayrıntılı gerilme hesaplarına ihtiyaç duyulmaktadır.
- Diğer yandan eğer boru dış yüklere de maruz kalacaksa (örneğin yol geçişleri), kılıf boru kullanımı, et kalınlığının bu bölgelerde arttırılması gibi ilave önlemler alınmalıdır.
Gerilme ve Basınç Dayanımı
- Yukarıda belirtildiği üzere tesisat sistemlerinde gerilme (stres) hesaplarına nadiren ihtiyaç duyulmakla birlikte, bu hususun açıklanmasında yarar bulunmaktadır. Gerilme analizinde dikkate alınması gereken başlıca hususlar
1- İç basınçtan kaynaklanan radyal gerilme,
2- İç basınç ve ağırlıktan kaynaklanan uzunlamasına gerilme,
3- Genleşme ve büzüşmeden kaynaklanan gerilmelerdir.
4- Dış yükler altında borunun davranışı ilave hesaplar gerektirir
Dikişli veya Dikişsiz Çelik Borular
- Çelik borular çeşitli proseslerde üretilir, delme ya da kalıp çekme yoluyla imal edilen dikişsiz boruda uzunlamasına dikiş yoktur. Öz Ayaz Boru olarak fabrikamız da siyah dikişli boru ve profil üretmekteyiz.
Metalik Borularda Bağlantı ve Destek Elemanları
- Bağlantı Elemanları
1. Diş Açma
2. Lehimleme ve Pirinçlime
3. Kıvırma ve Sıkıştırma Birleştirme
4. Flanşlı Birleştirme
5. Kaynaklı Birleştirme : Çelik boruların kaynaklanmış birleşme yerlerinin avantajları, Contalı birleşme yerleri gibi yaşlanmaz, kurumaz ya da bozulmaz. Contalı sistemlerle karşılaştırıldığında daha yüksek basınç, vibrasyon ve sıcaklıklara dayanabilir. Kritik hizmetler için radyografi ve ultrason gibi tahribatsız kontrol yöntemleriyle test edilebilir. Uzun vadeli güvenirlik sağlar.
6. Yivli birleştirme
7. Manşonlu birleştirme
8. Kelepçe ile birleştirme
9. Virtualik birleştirme
10. Spigo/socket birleştirme
11. Viking-Thomson kaplinli birleştirme
- Destek Elemanları
1. Yukarıdan destek veren askılar
2. Yükü aşağıdan kaldıran destekler
3. Saplamalar ve kılavuzlar gibi hareketi sınırlandırıp yönlendiren ve yüklere destek olan elemanlar.
4. Boru destek sistemleri aşağıdaki kiler de dahil, statik ve dinamik yüklere karşı direnç göstermelidir.
a. Borunun, bağlantı elemanlarının, izolasyonun ve boru içindeki sıvının ağırlığı,
b. Buz, rüzgâr ve sismik faktörler gibi zaman zaman ortaya çıkan dış yükler,
c. Boru dirsek ve döngülerinin termal genleşmesi veya büzüşmesinin sebep olduğu kuvvetler,
d. Sistemdeki birleşme yerlerinden kaynaklanan sürtünme ve basınç itki kuvvetleri,
e. Kılavuz ve desteklerin sürtünme kuvvetleri,
f. Su darbesi, vibrasyon ve boşaltma vanalarının vb. kuvvetleri ve yükleri,
g. Test basıncı ve kuvvetleri.
5. Boru destekleme elemanları, boruya bağlantı noktasındaki gerilme ve bina yapısı bakımından da değerlendirilmelidir. Boruya bağlantı noktasındaki gerilme, taban dirseği ve yatak destekler için özellikle önemlidir. Çünkü sınırlandırıcı ve kontrol edici parametre çoğunlukla yapısal ögenin dayanıklılığı değil, yerel gerilmeler ve boruya bağlantı noktasının durumudur.
Borularda Genleşme
- Sıcaklıklardaki değişiklikler borularda boyutsal değişikliklere yol açar. HVAC sistemlerinde kullanılan metal boruların ısıl genleşme miktarları önemlidir.
- Buhar ve sıcak su gibi yüksek sıcaklıklarda çalışan sistemlerde genleşme fazla olup, önlem alınmadığı takdirde önemli problemler meydana gelebilir. Buna karşın 5 ila 40°C aralığında çalışan sulu sistemler için genleşme oranları düşük kalmakla beraber, uzun boru hatlarında ve yüksek binalarda meydana gelebilir. Bu nedenle basınç, sıcaklık, ağırlık ve diğer yüklere ilişkin tasarım ihtiyaçlarına ek olarak, boru sistemleri örneğin şu problemleri önlemek amacıyla termal ve diğer hareketleri karışılması gerekir. Boru ve desteklerinin aşırı gerilme ve yorgunluktan dolayı arıza yapması, birleşme yerlerinden sızıntı meydana gelmesi, bağlı ekipmanlarda yıkıcı kuvvetler ve gerilmeler meydana gelmesi gibi.
- Ucu sınırlandırılmamış bir boru en düşük gerilme seviyesinde çalışır. Ancak boru ağırlığını desteklemek ve ekipman bağlantılarını korumak için saplamalar ve sınırlayıcılara ihtiyaç duyulur. Burada, mümkün olduğunca uzun ve düz borunun her iki ucu genleşmeyi engelleyecek şekilde sabitlenmemelidir. Diğer bir ifade ile boruların termal değişikliklere bağlı olarak genleşmesine veya büzüşmesine izin verilmelidir. Bunun için dirsekler ve döngüler tasarlanarak veya birleşme yerleri kullanılarak yeterli esneklik sağlanmalıdır.
Direkler ve Yön Değiştirmeler
- Borulardaki genleşmeyi karşılamak için çeşitli esnek mesnet ve yön değiştirme elemanları kullanılabilmekte olup bunlardan bazıları, L dirsekler, Z dirsekler, boru döngüleri, çatallanma bağlantıları ve bazı karmaşık boru konfigürasyonlarıdır.
Borularda Esnek Genleşme Birleşme Yerleri ve Genleşme Parçaları
- Salmastralı genleşmeli birleşme yerleri: Sadece eksenel hareketi karşılamak üzere tasarlanmış iç içe geçme düzeneklerdir.
- Esnek küresel birleşme yerleri: Bu birleşme yerleri yanal ya da ofset hareketi telafi etmek için çiftler halinde kullanılırlar ve beklenen harekete dik bir bacağa monte edilirler.
- Metal körük genleşme birleşme yerleri: Bu genleşme birleşme yerlerinde hareketi bükülme ya da eğilme yoluyla telafi eden bir kalın etli sarmal bölüm vardır. Körük malzemesi genelde 304, 316 ya da 321 tip paslanmaz çeliktir, ancak işletme koşullarına göre başka malzemeler de yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tip genleşme birleşme yerlerine HVAC sistemlerinde yaygın olarak rastlanır.
- Kauçuk genleşme birleşme yerleri: Tekli metal körük genleşme birleşme yerlerine benzer olarak kauçuk genleşme birleşme yerleri, metalik olmayan elastomerik bir körük eleman içerir. Genelde daha katı sıcaklık ve basınç kısıtlamalarına sahiptir. Her ne kadar kauçuk genleşme birleşme yerleri boruların genleşme ve büzüşmesini telafi etmekte kullanılabilirse de temel olarak ses ve vibrasyonu izole etmek ve ekipmanlardaki gerilmeleri gidermek amacıyla kullanılırlar.
- Esnek hortum: Bu tür hortum takviye ve sınırlama amacına yönelik olarak dış bir örgüye sahip elastomerik malzeme ya da oluklu metalden imal edilebilirler. Esnek hortum temelde ses ve vibrasyonu izole etmek ve gerilmeleri gidermek için kullanılırlar.
